ตำนานเล่าขานมาว่า ในอดีตพวกขอมกำลังเรืองอำนาจเป็นใหญ่ ได้เข้ายึดหัวเมืองต่าง ๆในภาคอีสานเป็นเมืองขึ้นของตน เมืองอุบลราชธานีเป็นเมืองหนึ่งที่ถูกพวกขอมคุกคาม พระยาศรีสุทโธ และพระนางจันทรา ได้อพยพราษฎร์ไปสมทบกับขุนวรบุตร เจ้าเมืองหนองหาน ขุนราชปากดี เจ้าเมืองบางหนองคายและพระยาคำสิงห์เจ้าเมืองสกลนครที่ริมแม่น้ำสวยมีชัยภูมิที่มีความอุดมสมบูรณ์ด้วยพืชพันธุ์ธัญญาหาร และทำการสร้างเมืองขึ้นมาแล้วสถาปนาพระยาศรีสุทโธเป็นเจ้าเมือง
ต่อมาพระนางจันทราได้ประสูติธิดาองค์หนึ่งในวันเพ็ญขึ้น ๑๕ ค่ำ คืนพระจันทร์เต็มดวงและได้ตั้งชื่อพระธิดาองค์น้อยว่า เพ็ญ ครั้งเมื่อเจริญเติบโตเข้าสู่วัยสาว เธอก็มีใบหน้าขาวดั่งพระจันทร์คืนวันเพ็ญเรือนร่างได้สัดส่วนมีสิริโฉมงดงามเป็นที่เลื่องลือไปตามเมืองน้อยใหญ่ ทำให้เจ้าเมืองบางหนองคาย เจ้าเมืองหนองบัวลำภู และเจ้าเมืองหนองหานเกิดความใฝ่ฝันอยากได้นางเพ็ญเป็นมเหสี จึงส่งฑูตเข้าเจรจาสู่ขอนางเพ็ญในเวลาพร้อม ๆกัน
พระยาศรีสุทโธเกิดความหนักใจยากที่จะตกลงยกลูกสาวให้กับใคร ฝ่ายเจ้าเมืองทั้งสามรอฟังข่าวอยู่เกิดความร้อนใจ จึงยกกำลังทหารล้อมเมืองไว้ ศึกชิงนางกำลังจะเกิดขึ้น นางเพ็ญหาทางออกโดยการประวิงเวลาไว้เป็นเวลา ๓ เดือน เพื่อให้นางตัดสินใจว่าจะเลือกใครเป็นคู่ครองดี เจ้าเมืองทั้งสามทรงทราบเรื่องจึงยกทัพกลับบ้านเมืองเพื่อรอฟังข่าวนางเพ็ญได้ออกอุบายให้นำช่างมาสร้างธาตุเจดีย์มีโพรงข้างใน เมื่อสร้างเสร็จก็เหลือเวลาอีก ๓ วันก็ครบ ๓ เดือน นางได้นุ่งขาวห่มขาว ถือดอกไม้ธูปเทียนไปอำลาบิดามารดาและญาติพี่น้องว่า เธอยอมเสียสละเพื่อป้องกันไม่ให้ทหารล้มตาย โดยขอเข้าไปบำเพ็ญภาวนาในโพรงเจดีย์ที่ได้สร้างไว้ แม้บิดามารดาจะห้ามปรามอย่างไรก็ไม่ยอมแล้วก็เข้าไปอยู่ในเจดีย์แล้วสั่งให้ช่างโบกปูนปิดไว้ถาวร เมื่อครบ ๓ เดือนเจ้าเมืองก็ยกกำลังมาถึงแต่ก็สายไปเพราะนางเพ็ญได้เสียชีวิตอยู่บนพระธาตุแล้ว จึงพากันยกทัพกลับด้วยความผิดหวัง ชาวเมืองจึงบูรณปฏิสังขรณ์ พระธาตุไว้อย่างโดดเด่น เพื่อเป็นอนุสรณ์แห่งการเสียสละของพระนาง พร้อมตั้งชื่อเมืองว่า เมืองเพ็ญ เป็นการระลึกถึงคุณงามความดีของนางมาตั้งแต่บัดนั้น จนกลายเป็นอำเภอเพ็ญ จนถึงปัจจุบัน
ภาพและข้อมูลอาณาเขตจากวิกิิพีเดีย
ที่ตั้งและอาณาเขต
อำเภอเพ็ญมีอาณาเขตติดต่อกับอำเภอข้างเคียง ดังนี้
ทิศเหนือ ติดต่อกับอำเภอเมืองหนองคายและอำเภอโพนพิสัย (จังหวัดหนองคาย)
ทิศตะวันออก ติดต่อกับอำเภอสร้างคอมและอำเภอบ้านดุง
ทิศใต้ ติดต่อกับอำเภอพิบูลย์รักษ์ อำเภอเมืองอุดรธานี และอำเภอบ้านผือ
ทิศตะวันตก ติดต่อกับอำเภอสระใครและอำเภอเมืองหนองคาย (จังหวัดหนองคาย)
[แก้]การปกครองส่วนภูมิภาค
อำเภอเพ็ญแบ่งเขตการปกครองย่อยออกเป็น 11 ตำบล 165 หมู่บ้าน ได้แก่
1. เพ็ญ (Phen) 16 หมู่บ้าน 13 หมู่บ้าน
2. บ้านธาตุ (Ban That) 20 หมู่บ้าน
3. นาพู่ (Na Phu) 17 หมู่บ้าน
4. เชียงหวาง (Chiang Wang) 21 หมู่บ้าน
5. สุมเส้า (Sum Sao) 19 หมู่บ้าน
6. นาบัว (Na Bua) 11 หมู่บ้าน
7. บ้านเหล่า (Ban Lao)
8. จอมศรี (Chom Si) 17 หมู่บ้าน
9. เตาไห (Tao Hai) 9 หมู่บ้าน
10. โคกกลาง (Khok Klang) 12 หมู่บ้าน
11. สร้างแป้น (Sang Paen) 9 หมู่บ้าน
ท้องที่อำเภอเพ็ญประกอบด้วยองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นจำนวน 12 แห่ง ได้แก่
เทศบาลตำบลเพ็ญ ครอบคลุมพื้นที่บางส่วนของตำบลเพ็ญ
เทศบาลตำบลบ้านธาตุ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลบ้านธาตุทั้งตำบล
องค์การบริหารส่วนตำบลเพ็ญ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลเพ็ญ (นอกเขตเทศบาลตำบลเพ็ญ)
องค์การบริหารส่วนตำบลนาพู่ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลนาพู่ทั้งตำบล
องค์การบริหารส่วนตำบลเชียงหวาง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลเชียงหวางทั้งตำบล
องค์การบริหารส่วนตำบลสุมเส้า ครอบคลุมพื้นที่ตำบลสุมเส้าทั้งตำบล
องค์การบริหารส่วนตำบลนาบัว เว็บไซต์ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลนาบัวทั้งตำบล
องค์การบริหารส่วนตำบลบ้านเหล่า ครอบคลุมพื้นที่ตำบลบ้านเหล่าทั้งตำบล
องค์การบริหารส่วนตำบลจอมศรี ครอบคลุมพื้นที่ตำบลจอมศรีทั้งตำบล
องค์การบริหารส่วนตำบลเตาไห ครอบคลุมพื้นที่ตำบลเตาไหทั้งตำบล
องค์การบริหารส่วนตำบลโคกกลาง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลโคกกลางทั้งตำบล
องค์การบริหารส่วนตำบลสร้างแป้น ครอบคลุมพื้นที่ตำบลสร้างแป้นทั้งตำบล